درباره ما - دوران دفاع مقدس
تاریخچه مرکز در دوران جنگ تحمیلی (1368-1360)
اول: دوره شکل گیری
بخش تاریخ جنگ (وابسته به دفتر سیاسی سپاه پاسداران) پس از تأسیس، از اوائل سال 1360 کار تحقیقات میدانی و جمع آوری اسناد و مدارک را به طور رسمی آغاز کرد. در اولین اقدام، مناطق مورد هجوم ارتش عراق به دو منطقه‌ی شمالی و جنوبی تفکیک شد و هر منطقه به سه محور تقسیم گردید:
- منطقه ی شمالی: مریوان-پاوه (کردستان)، قصرشیرین-سرپل ذهاب (کرمانشاه)، و مهران-دهلران (ایلام)
- منطقه ی جنوبی (استان خوزستان): شوش-دزفول، سوسنگرد-بستان، و خرمشهر-آبادان
برای برنامه‌ریزی و هماهنگی محورهای مذکور، دفتری در کرمانشاه و دفتری در اهواز راه‌اندازی شد. تقسیم کار و اعزام محقق بر اساس محورهای عملیاتی و متناسب با اوضاع جنگ در سال اول بود که نبردها به شکل محدود، پراکنده، ایذایی، چریکی و شبیخون اجرا می شد.
وظایف کلی محققان -که بعدها «راوی» خوانده شدند- این بود که هر یک در منطقه‌ی مأموریت خویش حضوری مداوم داشته باشد تا اولاً براساس طرح تعیین شده، درباره آنچه واقع میشود به تحقیق و ثبت و ضبط بپردازد. ثانیاً در مورد آنچه از ابتدای جنگ تا زمان حضور محققان رخ داده، از طریق مصاحبه با حاضران در صحنه‌های نبرد، و جمع آوری اسناد لازم، اطلاعات دقیق کسب نماید و به جمعبندی مناسبی از چگونگی روند جنگ تا این زمان برسد.
دوم: دوره تثبیت
پس از چند ماه از آغاز فعالیت بخش تاریخ جنگ و در پی افزایش حضور نیروهای مردمی در جبهه‌ها و تلاش گسترده تر مسئولان نظام و فرماندهان سپاه و ارتش و رزمندگان اسلام برای بیرون راندن اشغال‌گران، دامنه‌ی فعالیت بخش تاریخ جنگ نیز گسترش یافت.
تجربه‌ای که از صفر شروع شده بود مانند سایر فعالیتهای خودجوش انقلابی به سرعت از جنبه‌های کمی و کیفی فزونی یافت و همپای تحولات جنگ در صحنه های نبرد، تثبیت شد و مقرر گردید «راویان»، اطلاعات، اخبار و اسناد رده‌های فرماندهی تا نیروهای رزمنده‌ی حاضر در صحنه‌های نبرد را در قرارگاه مرکزی و تابعه و یگانهای تحت امر آنها جمع‌آوری کنند و ضمن نگارش و ثبت و ضبط روزانه وقایع، مستندات لازم را تهیه و فراهم سازند.
به این ترتیب کار مهم و دشواری که از سال 1360 آغاز شده بود با حضور راویان پرتلاش، متعهد و خستگی ناپذیر ادامه یافت؛ تا همهء اخبار، گزارشها، آمارها و اطلاعات معتبر و موثق از مراکز طرحریزی، هدایت و فرماندهی عملیاتها و همچنین میدانهای نبرد و صحنه های درگیری به صورت زنده و حقیقی جمع آوری گردد.
در عملیات ثامن الائمه و طریق القدس، راویان پس از عملیات از طریق مصاحبه با فرماندهان و رزمندگان اقدام به جمع آوری اطلاعات نمودند . اما در عملیات فتح المبین که فرماندهی مشترک سپاه و ارتش شکل گرفت و تیپها و گردانهای سپاه توسعه یافت، در امر تحقیقات جنگ نیز تحولی مهم پدید آمد و حضور محققان و راویان جنگ نیز متناسب با سازمان رزم و فرماندهی و هدایت عملیات، سازماندهی و گسترده تر شد و تا اواخر سال 1363 به همین ترتیب پیش رفت.
سوم: دوره گسترش
در اواخر سال 1363 بخش تاریخ جنگ از دفتر سیاسی مجزا شد و برای ادامهء این مأموریت مهم، تشکیلاتی مستقل به نام "مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ" در حوزهء فرماندهی کل سپاه شکل گرفت. از سال 1364 به بعد حضور راویان این مرکز در جنگ شکل ثابت و دائمی به خود گرفت و راویان عضوی جدایی ناپذیر از سیستم فرماندهی جنگ شدند.
در اواسط سال 1364 فرمان امام خمینی مبنی بر تشکیل سه نیروی زمینی، دریایی و هوایی در سازمان سپاه پاسداران صادر شد. در پی تشکیل این سه نیرو، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ نیز متناسب با تشکیلات جدید سپاه، سازمان خود را گسترش داد و در سه نیروی مذکور دفاتری تحت عنوان «دفتر تحقیقات جنگ» تاسیس شد.
با گسترش تشکیلات مرکز و حضور گسترده و مستقیم محققان مرکز در قرارگاهها و یگانهای رزم سپاه پاسداران، تمام ابعاد جنگ ( از بالاترین رده های سیاستگذاری و تصمیم گیری، تا رده های عمل کننده و خط شکن، عملیاتی، پشتیبانی و مراحل مختلف طراحی مانور، کسب آمادگی، شناسایی و اجرای عملیات) زیر پوشش راویان مرکز قرار گرفت و این کار تا پایان جنگ و تا مدتی پس از پذیرش قطعنامه 598 و برقراری آتش بس ادامه یافت.
مرکز در طول هشت سال دفاع مقدس ضمن حضور در میادین نبرد حق علیه باطل به شکل فراگیر، اقدام به شناسایی و جمع آوری اسناد و اطلاعات جنگ کرد و همزمان در حفظ و نگهداری آن بسیار کوشید و در این راه با بکارگیری 206 نفر راوی از اعضای سپاه و بسیج ، و تقدیم 17 شهید از راویان خود[i]، رسالت مهمی را در تاریخ سرنوشت ساز کشور به انجام رساند.
مجموعه منسجم راویان جنگ، تشکیلاتی پویا بود که همهء ابعاد جنگ را در برگرفته و به هم مرتبط میکرد. در این سیستم بدیع تحقیقات، سه نیروی تازه تاسیس (زمینی ، دریایی ، هوایی)، قرارگاهها، یگانها، و واحدهای مختلف نظامی به وسیلهء شبکهء گسترده راویان به هم پیوند می خورد و تبادل اطلاعاتی چند سویه میان آنها در جریان بود، طوری که نه تنها امکان تحریف مطالب و وقایع در رده های مختلف وجود نداشت، بلکه کمتر موضوع و امری نیز از دید آنها پنهان میماند.
حضور تمام وقت راویان در کنار فرماندهان و ثبت و ضبط همه گفت و گوها و اقدامات آنها در شبانه روز، مصاحبه های متعدد با رده های مختلف، گردآوری اسناد مکتوب هر رده و یگان و ... موجب تخصص بالای آنان شده بود. همین سبب جمع آوری اسناد و منابعی غنی از جنگ شده است که احتمال بروز خطا و اشتباه در آن به حداقل رسیده است.
[i] - اسامی شهدای راوی را می توانید در قسمت شهدای مرکز مشاهده نمائید.
